Evenement

InfraTrends 2024: Expeditie Ruimte

KAS meeting- en eventlocatie, Woerden

Infra als hefboom voor een duurzame en leefbare samenleving

14/11/2024

Expeditie Ruimte was het thema van het jaarcongres van NGinfra. Vanuit verrassende invalshoeken maakten we samen met de deelnemers ruimte voor andere perspectieven. Ideeën werden gedeeld, verrijkt en verbonden. 

Videoverslag InfraTrends 2024

Terugblik plenair programma

Nederland heeft een groot ruimtevraagstuk. Infrastructuur is van oorsprong een aanjager van groei en ontwikkeling.
Maar hoe maken we in de toekomst keuzes over het verdelen van ruimte in ons land op, onder en boven de grond en over de verdeling van ruimte op de netwerken? Hoe komen we uit de ons vertrouwde denkkaders en creëren we ruimte om andere keuzes te maken?

Centraal stond het samen zoeken naar oplossingen in een wereld van schaarste aan (milieu)ruimte, arbeid en grondstoffen. Want zonder genoeg ruimte, arbeid en grondstoffen geen energietransitie. Als infrabeheerders heb je elkaar nodig, maar hoe ga je dit avontuur – deze expeditie – samen aan?

NGinfra-directeur Elisabeth van Opstall kwam met vier expeditieregels:
– Denk aan de winst van de ander
– Begin met de grote stukken
– Richt je op de lange termijn, maar werk op de korte termijn
– Durf je eigen standaarden los te laten

Vanuit TenneT worden veel van deze regels al in de praktijk gebracht. Keynote spreker Sjouke Bootsma liet zien dat de ambitie is om de komende 10 jaar ca. 160 miljard (!) uit te gaan geven aan het verzwaren en uitbreiden van het hoogspanningsnet. De lessen die hij nu al trekt om te kunnen versnellen zijn:
– Het eerder betrekken van partners
– Een andere manier van aanbesteden
– Soms eerder durven los te laten

In een dynamisch spoorpanel ‘Licence to operate’ gingen Nanouke van ’t Riet – Visser (DB Cargo), John Voppen (ProRail), Egbert van der Wal (Havenbedrijf Rotterdam) en Wouter Koolmees (NS) met elkaar in discussie over de krapte op het spoor. Ze deelden de ambitie dat het spoor cruciaal is in de energietransitie en verduurzaming, maar er grote uitdagingen liggen op het gebied van onderhoud en verwachte groei van goederen en personenvervoer richting 2050. De belangrijkste kansen: digitalisering, meer flexibiliteit en betere afstemming met weg en binnenvaart.

Daarna werd de samenwerkingsverklaring voor vijf jaar NGinfra getekend door Emiel Bodewes van Alliander (namens Daan Schut), Egbert van der Wal van Havenbedrijf Rotterdam, John Voppen van ProRail, Marlouke Durville van Rijkswaterstaat, Sybren Hahn van Schiphol en Tjeerd Roozendaal van Vitens. Zij verenigen zich net als de afgelopen tien jaar in Next Generation Infrastructures (NGinfra) om gezamenlijk wetenschappelijke kennis te creëren vanuit een totaalvisie op infrastructuren voor de lange termijn. Kennis waar we morgen mee aan de slag kunnen. Symbolisch zijn door de zes bestuurders van NGinfra cross-sectoraal expeditievoorwerpen uitgewisseld om te bekrachtigen dat ze samen de expeditie voor 2025-2029 aangaan. De ambitie is om richting 2050 meer te sturen als één infrabeheerder binnen Nederland en eerlijk gebruik te stimuleren.

Nouchka Fontijn, tweevoudig Olympisch medaillewinnaar boksen, winnaar van Special Forces VIP en kandidaat van Expeditie Robinson 2024, verzorgde de actieve afsluiting met als oproep om uit onze comfortzone te stappen om samen aan de slag te gaan.

 
 
 

Inzichten uit de workshops

Tijdens de workshops hebben de deelnemers ervaren dat cross-sectoraal werken complex is, maar dat je óok aan een oplossing kunt werken. Juist door breed te denken vanuit de keten.

Waar ga je beginnen? “Bij de grote stukken”, aldus een van de deelnemers. Mooi inzicht om dat op papier te krijgen en dan ook nog te ervaren dat je als verschillende infrabeheerders werkt vanuit dezelfde uitgangspunten. Voor het eerlijk beprijzen van infra, bundelen van infra in leidingtunnels of gezamenlijk verminderen van arbeidsschaarste. Geen perfecte oplossingen, wel duidelijke stappen om gezamenlijk als beheerders te werken. Op naar 2025, waarin we diverse onderwerpen cross-sectoraal verder brengen in de Roadmap werksessies!

Workshop 1: Expeditie Ruimte op het netwerk: coördinatie van netwerkgebruik om pieken af te vlakken

Wat is de status van ruimte op de netwerken? Het fundament hiervoor was het lopend NGinfra-onderzoek naar Ruimte voor de Netwerken door SAC Groningen en een reflectie daarop vanuit de praktijk van ProRail als NGinfra-partner. InfraTrends-deelnemers pasten deze inzichten toe. Ze kwamen tot drie conclusies voor de coördinatie van ruimte voor de netwerken:

1. Infrapartijen organiseren vaak ruimte op hun eigen stukje en er wordt nog weinig onderling afgestemd over ruimte voor gezamenlijke netwerken, terwijl alles met elkaar is verbonden. We moeten bereid zijn het gemeenschappelijk belang boven eigenbelang te zetten. Een heldere stip op de horizon is nodig waar we naartoe kunnen werken, bijvoorbeeld in een Masterplan 2100.

2. Integraal inzichtelijk maken wanneer en waar werkzaamheden of pieken plaats zullen vinden om te optimaliseren. Multidisciplinaire teams van alle infrabeheerders en aannemers is een mogelijkheid. Zo zal de gebruiker minder overlast ervaren.

3. Het is ook een zaak van besef en gedrag bij gebruikers: er is te weinig besef en focus op gedrag binnen de maatschappij over het echte probleem. Mensen zijn gewend dat het aanbod (water/elektriciteit) en de infrastructuur ervoor altijd beschikbaar is. We sturen nog te weinig op gedrag van de gebruiker tijdens de pieken. Leveringsprobleem oplossen door mensen inzicht te geven in de hoeveelheid water/elektriciteitgebruik met een standaard tarief tot de benodigde hoeveelheid. De pieken zijn een symptoom en het product van een gedrag. Er is meer acceptatie van hinder nodig, piekproblemen zijn niet altijd op te lossen.

Facilitator: Yvette van der Velde (ProRail)
Inhoudelijk experts: Michelle Spaas (ProRail) en Stijn de Koning (SAC)

Workshop 2: Expeditie Ruimte voor het netwerk: leidingtunnels als standaard inzetten bij de aanleg van netwerken

Ruimte voor infrastructuur is schaars en er zijn allerlei ideeën om daar slim mee om te gaan. Op InfraTrends brachten deelnemers van de workshop Ruimte voor de netwerken hun kennis en kunde bij elkaar. Het startpunt voor de discussie was een lopend NGinfra-onderzoek naar Ruimte voor de Netwerken door SAC Groningen, eerder voltooid wetenschappelijk onderzoek dat door NGinfra mogelijk was gemaakt door Oddrun Rosok en een reflectie daarop vanuit de praktijk van Vitens als NGinfra-partner. InfraTrends-deelnemers pasten deze inzichten toe op integrale leidingentunnels en kwamen tot drie conclusies over de coördinatie van ruimte voor de netwerken:

1. Ruimte heeft geen probleemeigenaar, er is meer competitie dan wederzijdse coördinatie.

2. Een integrale leidingentunnel is het al snel niet waard: de kosten en ook de complexiteit van besluitvorming en realisatie zijn nu zo groot dat iedereen dat liever mijdt.

3. Ruimte heeft geen crisis in het heden wat dat mijden makkelijk maakt. Als we huidige besluiten toetsen aan een toekomst waarin de crisis wel helder is, dan is coördinatie aanlokkelijker.

De druk op de ruimte stijgt door de tijd: we zijn gegijzeld in het heden, zowel in termen van probleemeigenaar, waardebepaling en operationele urgentie. Laten we ons niet gijzelen door de extra complexiteit die komt kijken bij coördinatie op de ruimte: op naar een cross-sectorale aanpak voor infrastructuur en ruimte.

Facilitator: Robin Neef (NGinfra)
Inhoudelijk experts: Rian Kloosterman (Vitens) en Tom Busscher (SAC)

Workshop 3: Expeditie Ruimte voor arbeid: arbeidstekort aanpakken door FTE’s te verdelen over netwerken

Dat arbeid schaars is, ervaren we in de infrasector. Het onderzoek dat in september 2024 in opdracht van NGinfra uitgevoerd is, schetst mogelijkheden voor samenwerking tussen infrabeheerders. In de workshop Ruimte voor arbeid zien de deelnemers van diverse infrabeheerders de volgende mogelijkheden in samenwerking:

  • De vraag verkleinen door portfolio’s van diverse beheerders te combineren op basis van functie of andere gemeenschappelijke eigenschappen.
  • De arbeidsmarkt gezamenlijk aanspreken door de urgentie van werken in de infrasector te benadrukken: niet één infrabeheerder zijn, maar wel zo denken en handelen. Denk aan lobbyen, huisvesting van werknemers, personeelswerving (à la Defensie). Personeel is werkzaam in één functie bij meerdere beheerders, zo blijft arbeidsmobiliteit beperkt. We moeten daarin duidelijk zijn naar de markt over de lange termijn investering.
  • Partners voor langer lopende raamcontracten zijn nodig zodat er vertrouwen kan worden gewekt en een eenheidsprijs kan ontstaan. Hiervoor zouden de huidige aanbestedingsregels aangepast moeten worden. Ook op EU-niveau.

Facilitator: Jenne van der Velde (NGinfra)
Inhoudelijk expert: François van Ekkendonk (Vitens)

Workshop 4: Expeditie Ruimte voor eerlijke beprijzing: eerijke kosten voor water, stroom en vervoer doorberekenen

Eerlijk beprijzen is een manier om als infrabeheerder maatschappelijke waarde te realiseren. In de workshop werd eerlijke beprijzing verder geduid vanuit Impact Institute door Florian Reuter. Ook deelde Koen Eising het impactmodel van Alliander waarin uitstoot van het bedrijf op de maatschappij in alle onderdelen wordt gemonitord en de wijze waarop ze met andere netbeheerders dynamisch beprijzen, met een aanzet van het ACM. In groepen gingen de infrabeheerders aan de slag: wat is nodig om eerlijk te beprijzen volgens de deelnemers?

  • Meer kijken naar internationale samenwerking: hoe wordt water en elektriciteit opgepakt? Dat zou niet alleen als Nederland kunnen. Veel industrie is immers aan het heroriënteren of ze überhaupt blijven in Nederland. Gezamenlijke aanpak/insteek nodig.
  • Infrabeheerders moeten meer van elkaar leren! Natuurlijk bestaat daarbij een implementatieprobleem. Er zijn diverse methodes waar je aan zou kunnen denken om mee te werken. De vraag is: landt het implementatiemodel ook echt? Als het niet consequent gedaan wordt, krijg je greenwashing.
  • Je hebt een agentschap of bureau nodig dat beprijzen in de gaten houdt, dat moet doorgewerkt naar de klant uiteindelijk gedifferentieerd gebeuren.
  • Willen we eerlijke beprijzing en al je kosten doorvoeren, dan moeten alle infrabeheerders mee. Maar als één beheerder niet mee doet, dan gaat het al niet. Oftewel: we moeten niet teveel naar de organisatie als klein deel kijken, maar naar het grote geheel. Echter, dat grote geheel kost tijd om te realiseren. Daarom, ook aan de slag in de eigen organisatie en tegelijkertijd met een aanpak van alle beheerders. Die aanpakken kunnen ook parallel lopen.

Facilitator: Loes Nijskens (NGinfra)
Inhoudelijk expert: Koen Eising (Alliander) en Florian Reuter (Impact Institute)

Programma

Het programma was van 10:00 – 16:00 uur met netwerkgelegenheid vooraf en een borrel na afloop. Naast inhoudelijke presentaties en panelgesprekken, gingen de deelnemers zelf op expeditie in een workshop. Er was keuze uit vier onderwerpen.

Aanmelden
  • Inloop met koffie/thee en koek09:30 - 10:00
  • Welkom door dagvoorzitter Dirk Koppenol10:00 - 10:10 uur
  • Elisabeth van Opstall, directeur NGinfra10:10 - 10:30

    Interview met Elisabeth over het thema van de dag: Expeditie Ruimte en presentatie van Elisabeth over het meerjarenplan van Next Generation Infrastructure. Hoe gaat NGinfra de komende jaren impact maken?

    Bekijk hier de presentatie die Elisabeth heeft gegeven.

  • Sjouke Bootsma, Director supply chain management van TenneT10:30 - 11:00 uur

    Sjouke vertelde over zijn Expeditie Ruimte. Hoe zorgt hij ervoor dat Nederland van stroom voorzien blijft in tijden van schaarste? Hoe gaat TenneT om met de uitbreidingsopgave van het nationale elektriciteitsnetwerk?

    Bekijk hier de presentatie die Sjouke heeft gegeven.

  • Workshops - Ruimte voor oplossingen11:00 - 12:30 uur

    Tijdens de workshops hebben de deelnemers ervaren dat cross-sectoraal werken complex is, maar dat je óok aan een oplossing kunt werken. Juist door breed te denken vanuit de keten.

    Waar ga je beginnen? “Bij de grote stukken”, aldus een van de deelnemers. Mooi inzicht om dat op papier te krijgen en dan ook nog te ervaren dat je als verschillende infrabeheerders werkt vanuit dezelfde uitgangspunten. Voor het eerlijk beprijzen van infra, bundelen van infra in leidingtunnels of gezamenlijk verminderen van arbeidsschaarste. Geen perfecte oplossingen, welke duidelijke stappen om gezamenlijk als beheerders te werken. Op naar 2025, waarin we diverse onderwerpen cross-sectoraal verder brengen in de Roadmap werksessies!

    Workshop 1: Expeditie Ruimte op het netwerk: centrale coördinatie van netwerkgebruik om pieken af te vlakken

    Veel netwerken kampen met pieken in gebruik. Tijdens spitsuren raken de wegen en rails overbelast en in wijken de water- en stroomnetwerken.  Die pieken beïnvloeden elkaar: elektrische auto’s worden na de spits aangesloten op het stroomnetwerk om op te laden. Hoe kunnen we beter omgaan met pieken op de verschillende netwerken? Stel dat we de coördinatie centraliseren om de pieken af te vlakken. Waar zitten dan de kansen en waar de belemmeringen?

    Facilitator: Yvette van der Velde (ProRail)
    Inhoudelijk experts: Michelle Spaas (ProRail) en Stijn de Koning (SAC)

    Workshop 2: Expeditie Ruimte voor het netwerk: leidingtunnels als standaard inzetten bij de aanleg van netwerken

    De komende jaren is veel extra ruimte nodig om netwerken uit te breiden voor energie, automobiliteit, OV-gebruik en de transitie naar een groene economie. Die ruimte is schaars en kan beter worden gecoördineerd. In leidingtunnels kunnen verschillende netwerken samen en gelijktijdig worden aangelegd. Zo moet de Delta Rhine Corridor waterstof, CO2, ammoniak en elektriciteit vervoeren tussen Rotterdam en het Duitse achterland. Echter, leidingtunnels zijn geen gemeengoed. Stel dat leidingtunnels de standaard worden en we dit centraal coördineren? Waar zitten de kansen en waar de belemmeringen?

    Facilitator: Robin Neef (NGinfra)
    Inhoudelijk experts: Rian Kloosterman (Vitens) en Tom Busscher (SAC)

    Workshop 3: Expeditie Ruimte voor arbeid: arbeidstekort aanpakken door FTE’s te verdelen over netwerken

    Het tekort aan arbeid is topprioriteit bij infrastructuurbeheerders. De piek van de vergrijzing wordt verwacht in 2040. De natuurlijke aanwas in Nederland zal eerder dalen dan groeien. Dit vraagt om een radicale verandering in de aanpak van het arbeidstekort. Verkennend onderzoek (McKinsey, 2024) laat zien dat er verschillende kansen zijn. Denk aan instroom verbreden, productiviteit verbeteren en inefficiënties tussen partijen oplossen. Stel dat we geen ramingen meer maken op basis van geld en netwerkschakels, maar op basis van FTE’s die we verdelen over netwerken. Waar zitten de kansen en waar de belemmeringen?

    Facilitator: Jenne van der Velde (NGinfra)
    Inhoudelijk expert: François van Ekkendonk (Vitens)

    Workshop 4: Expeditie Ruimte voor eerlijke beprijzing: eerlijke kosten voor water, stroom en vervoer doorberekenen

    Maatschappelijke kosten die het gevolg zijn van het gebruik van netwerken worden bij de prijs van water, stroom of vervoer onvoldoende meegerekend. Denk aan de prijs voor het herstellen van milieuschade, aan maatregelen tegen droogte of wateroverlast of aan het mogelijk maken van ongewenste bedrijvigheid. Door deze kosten wel mee te nemen, wordt de schade niet verborgen. Ook is een eerlijke prijs duurzaam, want het voorkomt afwenteling op andere generaties en locaties. Stel dat we deze eerlijke kosten in beeld brengen en doorberekenen. Kunnen we dan gebruik van water, stroom en vervoer gecoördineerd beïnvloeden? Waar zitten de kansen en waar de belemmeringen?

    Facilitator: Loes Nijskens (NGinfra)
    Inhoudelijk expert: Koen Eising (Alliander) en Florian Reuter (Impact Institute)

  • Lunch en netwerken12:30 - 13:30 uur
  • Terugkoppeling workshops Expeditie Ruimte13:30 - 13:45 uur

    Welke expeditie hebben de verschillende doelgroepen doorlopen? Welke inzichten leverde dit op?

  • Panelgesprek over de gezamenlijke 'license to operate'13:45 - 14:15 uur

    Twee leveranciers van infrastructuur, John Voppen van ProRail en Egbert van der Wal van Port of Rotterdam, gingen in gesprek met ketenpartners Wouter Koolmees van de NS en Nanouke van ’t Riet-Visser van DB Cargo Nederland N.V. over het gebruik van infrastructuur. 


    Welke rol spelen gebruikers bij het gemeenschappelijk masterplan voor netwerken van infrastructuur? Hoe ziet het perfecte toekomstbeeld eruit en wat is daar voor nodig? W
    aarover zijn deze partijen al met elkaar in gesprek en welke dilemma’s zijn er? 

  • Samenwerking NGinfra 2025 -202814:15 - 14:45 uur

    Bestuursleden van NGinfra ondertekenden de samenwerkingsovereenkomst voor de komende vier jaar NGinfra en onderstreepten het belang van cross-sectorale expedities.

  • Nouchka Fontijn, Olympisch bokster, winnaar Special Forces VIP en huidig deelnemer Expeditie Robinson, over Expeditiekracht.14:45 - 15:30 uur

    Boksen is een sport die draait om voorkomen, incasseren en keihard terugslaan. Het is een intense sport, waarbij mentaliteit nóg belangrijker is dan die ene powerpunch. Boksen heeft heel veel gelijkenissen met het leven, misschien wel in het bijzonder het bedrijfsleven.

    Nouchka vertelde over haar ervaringen als Olympisch bokster, haar deelname aan Special Forces VIP en Expeditie Robinson. Het draait om mindset, teamwork, presteren onder druk en aanpassingsvermogen. Eigenschappen die goed van pas komen bij een expeditie.

    Deelnemers werden klaargestoomd om mee te gaan op NGinfra-expeditie. Ze oefenden op de zes boks ‘punches’ , vier dames deden een plank challenge en drie mannen troefden elkaar af in een opdruk challenge. Een inspirerende les volhouden! 

  • Borrel en netwerkgelegenheid15:30 - 17:00 uur

    Sluit deze Expeditie Ruimte samen met je mede-expeditieleden af met een hapje en drankje.

Sprekers

Dit zijn de sprekers die een bijdrage hebben geleverd aan InfraTrends 2024.

Dirk Koppenol
Dagvoorzitter
NGinfra
Elisabeth van Opstall
Directeur
NGinfra
Sjouke Bootsma
Director supply chain management
TenneT
Egbert van der Wal
Director Port Development
Port of Rotterdam
Nanouke van 't Riet - Visser
CEO/COO
DB Cargo Nederland N.V.
John Voppen
CEO
ProRail
Wouter Koolmees
President-directeur
NS
Nouchka Fontijn
Olympisch bokster
Keynote over Expeditiekracht
Yvette van der Velde
Regisseur Mobiliteitsafstemming
ProRail
Michelle Spaas
Programmamanager innovatie
ProRail
Stijn de Koning
Studentadviseur
SAC Groningen
Robin Neef
Programmacoördinator kennisontwikkeling
NGinfra
Rian Kloosterman
Strateeg drinkwaterinfrastructuur
Vitens
Tom Busscher
Adviseur Ruimtelijk ordening / Bestuurslid
SAC Groningen
Jenne van der Velde
Projectdirecteur
NGinfra
François van Ekkendonk
Adviseur asset- en risicomanagement
Vitens
Loes Nijskens
Kennis & implementatiemanager
NGinfra
Koen Eising
CSR Director
Alliander
Florian Reuter
Principal consultant
Impact Institute