De beschikbaarheid van zoetwater is lang niet meer vanzelfsprekend. Dat constateerde Rijkswaterstaat onlangs al in een Maatschappelijke Kosten en Batenanalyse. Ook Vitens herkent zich in de geschetste problematiek. Reden om in Oost-Nederland te werken aan een regionaal programma. “Dat is van groot belang voor de natuur, de landbouw én de drinkwatervoorziening.”
Veel economische sectoren zijn afhankelijk van zoetwater, zoals landbouw, scheepvaart en industrie, schetst Peter Salverda, Strategisch Omgevingsmanager Bovenregionaal bij Vitens. Deze sectoren hebben naar schatting van Rijkswaterstaat een aandeel van ongeveer zestien procent in de nationale economie. Voldoende zoetwater is ook van belang voor de volksgezondheid, het leefmilieu in de stad en voor het tegengaan van bodemdaling. “Het is niet zo dat we in ons gebied net begonnen zijn met het nadenken over het tegengaan van een tekort aan zoetwater, maar het denken heeft wel een enorme impuls gekregen.” Dat komt door de extreme warme en droge zomerperioden in Nederland in 2018. Maar ook 2019 en 2020 gaan de boeken in als droge jaren.
Duurzaam omgaan met water in Oost-Nederland
Dat leidde tot de beleidstafel Droogte waar alle zogenoemde waterpartners aan deelnamen en die eind 2019 met een eindrapport kwamen. De totale kwantificeerbare economische schade van de droogte in 2018 ligt volgens die beleidstafel tussen de 900 en 1.650 miljoen euro. Ook trekt de beleidstafel lessen uit de droogte van 2018. “Oplossingsrichtingen vragen grote inzet van alle partijen en bestaan uit: duurzaam omgaan met water, en in de ruimtelijke inrichting rekening houden met water. Water beter vasthouden en opslaan om grondwaterstanden op peil te houden en verzilting tegen te gaan. Water slimmer verdelen in laag-Nederland.” Demissionair minister van Infrastructuur en Waterstaat Cora van Nieuwenhuizen in haar reactie op het rapport: “We lopen tegen de grenzen aan van de mogelijkheden binnen het huidige watersysteem bij het omgaan met droogteproblematiek. Structurele maatregelen in het watersysteem en meer waterbewustzijn bij het watergebruik zijn nodig om Nederland weerbaar te maken tegen watertekorten.”
Vasthouden van water
Dat is precies waar Vitens ook voor pleit. Salverda: “We moeten bewuster met water omgaan en ook willen gaan. Aan de ene kant zit dat in het vasthouden van water. We zijn van oudsher gewend in Nederland om dat zo snel mogelijk af te voeren, omdat het anders overlast geeft. Daar zijn we in Nederland in doorgeschoten. Maar dat wateroverschot in de winter kunnen we beter vasthouden zodat we er in de zomer de beschikking over kunnen hebben.” Aan de andere kant de consumenten van water. “We merken dat de afgelopen jaren de vraag naar water is toegenomen. In de zomer vanwege het piekverbruik van consumenten die baden in hun tuin plaatsen waar tegenwoordig al snel een paar kuub aan water in gaat en de tuinen sproeien.”
Droogtegevoelige gebieden
De baden en tuinen zijn niet de enige redenen voor de continue stijging van de vraag naar drinkwater. “Het is een combinatie van die factoren. Met in die combinatie ook economische ontwikkelingen, klimaatverandering, bevolkingstoename en een corona-effect. Als mensen vaker thuiswerken, neemt de vraag naar water toe.” In Oost-Nederland en met name in Twente en de Achterhoek ligt er een grote opgave, aldus Salverda. “Als Vitens zijn we daarom actief partner bij het regionale programma Zoetwatervoorziening Oost-Nederland. Dat is het programma waar de regionale partijen samenwerken aan de watertransitie. Maar ook bij regionale en lokale initiatieven waar de transitie vorm moet krijgen.”
In 2040 dertig procent meer drinkwater
In de afgelopen zes jaar steeg het verbruik van water met bijna tien procent. Als deze trend doorzet, gebruiken we in Nederland volgens een extreem klimaatscenario van het RIVM in 2040 zelfs dertig procent meer drinkwater. Dat is honderd miljard liter meer dan nu. “Dat is een enorme opgave waar we ons nu op moeten voorbereiden. Vandaar dat we als Vitens een strategie hebben die heet Iedere druppel duurzaam. Met de strategie kijken we naar zowel de de aanbod- als de vraagkant van water. Daarom hebben we een campagne rondom duurzaam watergebruik voor particuliere klanten. Maar ook kijken we wat de mogelijkheden zijn bij zakelijke klanten voor duurzaam watergebruik. Aan de aanbodzijde zetten we in op aanpassing van onze assets en leidingnetwerk.” Vitens wil meer water vasthouden waar dat kan en gaat bij de transitie voor grotere waterwinplaatsen, in plaats van meerdere kleinere. “In onze lange termijnvisie hebben we een visie neergelegd voor de ontwikkeling van grootschalige, klimaatrobuuste winconcepten om daarmee ook de kwetsbare gebieden te ontlasten. En uiteraard zetten we in op duurzaam gebruik om de groei van de vraag te beperken. Dit is onderdeel van de bredere watertransitie. Daarom zoeken we bij de uitwerking van onze plannen actief de samenwerking. Alleen door co-creatie kunnen we een robuuste drinkwatervoorziening als onderdeel van een klimaatrobuust watersysteem realiseren.”
Realisatie vraagt grote investeringen
De klimaatverandering en transitie van het watersysteem vraagt ook voor de drinkwatervoorziening om grote investeringen. In 2017 was het investeringsniveau van Vitens 100 miljoen euro. “We verwachten dit jaar op de 160 miljoen euro uit te komen”, zegt Salverda. “Uiteindelijk is een investeringsniveau van 275miljoen euro in 2030 nodig. Dat is een enorme opgave en dit vraag veel van onze organisatie, maar het is nodig. Dat zit naast de transitie ook in cyber security, het verduurzamen van onze bedrijfsvoering en vervangingsinvesteringen van de infrastructuur die in de jaren vijftig en zestig is aangelegd.” Deze investeringen dreigen vanwege de bestaande regelgeving onhaalbaar te worden. Het kost Vitens steeds meer moeite de investeringen te financieren. Drinkwaterbedrijven worden afhankelijker van externe financiering, terwijl eisen van financiers steeds strenger worden. De Tweede Kamer heeft onlangs opgeroepen hier wat aan te doen en de regelgeving die betrekking heeft op de toegestane vermogenskostenvergoeding beter te laten aansluiten bij de financieringspraktijk en de uitdagingen van de drinkwatersector. Salverda: “Dán kunnen wij onze rol voluit spelen, bijdragen aan de noodzakelijke watertransitie en ook in de toekomst blijven voorzien in lekker en gezond kraanwater.”
Watersysteem loopt tegen grenzen aan
Ook Peter van der Velden, voorzitter van de vereniging van waterbedrijven in Nederland genaamd Vewin, trekt aan de bel in een brief aan informateur Mariëtte Hamer. “Drinkwater uit de kraan lijkt zo vanzelfsprekend in Nederland, maar dat is het niet. Drinkwaterbedrijven moeten daarvoor steeds meer inspanningen verrichten. Dat komt omdat de beschikbaarheid en kwaliteit van de bronnen — grond- en oppervlaktewater — onder toenemende druk staan. Het watersysteem loopt tegen zijn grenzen aan door droogte, verzilting en een toenemende watervraag door een groeiende economie en bevolking. De kwaliteit van onze drinkwaterbronnen verslechtert bovendien door vervuiling van landbouw, industrie en huishoudens.”
Meer ruimte om aan te pakken
Van der Velden pleit in de brief voor een watertransitie, gericht op een klimaatrobuust systeem dat de toekomstige waterbeschikbaarheid én waterkwaliteit verzekert. “Drinkwaterbedrijven staan daarbij voor grote opgaven en investeringen. Wij vragen meer ruimte om die aan te pakken en te realiseren.”
De voorzitter wil zelfs een breed gedragen Nationaal Waterakkoord ondertekend door alle belangrijke stakeholders zoals landbouw, natuurorganisaties en bedrijfsleven dat de zoetwaterbeschikbaarheid robuust maakt voor klimaat. Even later bespreekt de vereniging ook het eerder geschetste financieringsprobleem. Van der Velden: “Wij investeren in buffers en diversificatie van bronnen, dragen bij aan de noodzakelijke transitie van drinkwatergebruik en beschermen onze bronnen. De nieuwe opgaven en vervanging van ondergrondse infrastructuur vragen een forse toename van investeringen, tot zo’n zestig procent de komende jaren. Maar die investeringen dreigen vanwege de bestaande regelgeving onhaalbaar te worden. Het kost veel drinkwaterbedrijven steeds meer moeite hun investeringen te financieren.”
Fundamentele herijking
Tot slot roept Vewin op tot een fundamentele herijking van de regelgeving die de financiële gezondheid van de drinkwaterbedrijven verzekert. Van der Velden: “Dat in het licht van de groeiende investeringsopgaven.” Want water is ernstig in gevaar, constateert de vereniging. “Wij dreigen toekomstige generaties op te zadelen met een minder zekere levering van betrouwbaar drinkwater.”
