“Scheiding van functies in ondergrond hard nodig”

Drinkwaterbedrijven maken zich zorgen over aanleg van warmtenetten en boren voor geothermie.

Boren naar aardwarmte (geothermie) kan een risico vormen voor de grondwaterkwaliteit en daarmee de continuïteit van de drinkwatervoorziening in gevaar brengen. Ruimtelijke scheiding moet daarom uitgangspunt zijn, vindt Jelle Hannema, directievoorzitter van Vitens en bestuurslid van brancheorganisatie Vewin. “Nederland is een postzegel waar we elkaar continu tegenkomen. Dan is regie en afstemming hard nodig.”

Het is niet voor het eerst dat de drinkwaterbedrijven zich zorgen maken over wat er in de diepe ondergrond gebeurt. Vijftig jaar geleden begon Nederland met fracken om aardolie en aardgas te winnen. Dat was een wake-upcall: de ondergrond staat in de belangstelling voor de toekomstige energiebehoefte. Nu geothermie – warmte uit de diepe bodem voor directe warmtelevering – een optie is om in onze warmte te voorzien, zitten de drinkwaterbedrijven op het puntje van de stoel. “We zijn niet tegen de energietransitie of de winning van aardwarmte”, benadrukt Hannema. Maar dat gebeurt vaak door commerciële partijen die vanuit de overheid een opsporingsvergunning en omgevingsvergunning verkrijgen, legt hij uit. “Ze boren soms nietsvermoedend dwars door grondlagen met watervoorraden of aanvullende strategische voorraden. Onze watervoorraden in Nederland liggen tussen kleilagen en worden zo op natuurlijke wijze beschermd tegen verontreinigende industriële stoffen of bestrijdingsmiddelen. Als je de kleilaag doorboort, kunnen die stoffen ook bij het grondwaterreservoir komen.”

Chemicaliën en bacteriën
Het tweede probleem is dat bij de winning van geothermie de buizen regelmatig moeten worden behandeld met chemicaliën en ook daar kan verontreiniging van het grondwater ontstaan die uiteindelijk in de bronnen van waterwingebieden terechtkomt. De drinkwaterbedrijven willen grondwater het liefst een bacteriologisch en chemisch schoon product houden, aldus Hannema. “Onze huidige zuiveringen zijn helemaal niet berekend op dergelijke verontreiniging en brengen meer techniek en kosten met zich mee.”

Een derde bedreiging voor de drinkwatervoorziening vormen de warmtenetten die nu ontstaan in verschillende stadswijken. Dit warmtetransport onder de straten kan voor extra opwarming van de bodem en dus van waterleidingen zorgen. Ook de extra belasting van elektriciteitsnetten leidt tot opwarming van de ondergrond. Hannema hierover: “Op sommige plaatsen tikken we in de zomer de 25 graden aan. De temperatuur van het drinkwater mag in het leidingnet nooit boven de 25 graden zijn. Als water warmer wordt, bestaat de kans op bacteriegroei, zoals legionella met grote gezondheidsrisico’s.”

Bewustwording
De Rijksoverheid streeft samen met de medeoverheden naar een samenhangend beleid voor de ondergrond. Dat staat beschreven in de Structuurvisie Ondergrond, kortweg STRONG. Hoofdlijn van denken is dat er functiescheiding moet zijn. In de praktijk komt daar niet veel van terecht, constateert bestuurslid van de Vewin Hannema. “Gemeenten houden zich daar niet aan en het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat (EZK, red.) negeert dat ook. Dat is echt niet oké.” Hij snapt de ijver om de energietransitie te versnellen. Veel initiatieven bovengronds, zoals windmolens en zonneparken, oogsten flinke tegenstand. “Hanke Bruins Slot vocht in Uruzgan, nu is ze minister van Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Zij gaf ooit eens aan hoe belangrijk water was, vanuit haar achtergrond als militair in moeilijke omstandigheden. Je kunt een dag zonder energie, maar geen dag zonder drinkwater. Ik stel vast dat drinkwater te vanzelfsprekend is geworden en dat er bijna een incident moet plaatsvinden om de bewustwording en het tij te keren.”

“We moeten de processen op de postzegel die Nederland is naast elkaar doen en tijdig afstemmen. Dus ook met de gemeente, provincies en de commerciële partijen”, zegt Hannema. “We hebben een aantal casussen waar dat netjes is gebeurd. Waar het past, willen we zelf meedenken en onze kennis over de ondergrond gebruiken om tot oplossingen te komen. Omdat we het belang van de energietransitie zelf ook duidelijk zien.”

Masterplanning
Infrabeheerders komen elkaar boven- en ondergronds steeds vaker tegen. Het is voor de drinkwaterbedrijven niet meer dan logisch dat zij veel meer moeten worden meegenomen in de plannen van anderen. “Je moet altijd wel kijken op welk schaalniveau welke afstemming nodig is. Het probleem van afstemming bij aardwarmte zit meer op gemeentelijk en provinciaal niveau en hooguit landelijk als EZK het probleem negeert. Je zou eigenlijk willen dat de provincies als bevoegd gezag hierop ruimtelijke regie voeren en afstemming zoeken. Ook omdat zij de vergunningen verlenen. In die vergunningsverlening moet rekening worden gehouden met toekomstige waterwinning. Die vergunningsverlening zou dan vaste adressen, waaronder die van Vitens, moeten aflopen.”

Los daarvan moeten we als infrabeheerders een gezamenlijke masterplanning hebben waarin we elkaar op de hoogte houden”, vindt Hannema. “We zien steeds vaker dat het vastloopt. Als Vitens gaan we van kleinschaliger waterwingebieden naar grootschalige gebieden waar we water beter vast kunnen houden. Maar daar komt dus ook meer transport over grotere afstand bij kijken. Dan moeten we de realisatie van het netwerk bovenregionaal afstemmen. Zo’n masterplanning is dus een must voor de toekomst van ons kleine landje.”

Regeerakkoord
De drinkwatervoorziening krijgt geen aandacht in het regeerakkoord. Dat is voor de drinkwatersector een teken aan de wand en reden om nu aan de bel te trekken. Er ligt een enorme opgave voor woningbouw. De vraag is waar die woningen moeten komen en hoe het dan zit met de drinkwatervoorziening. Vanwege de klimaatverandering is het nodig dat burgers en ondernemers zoveel mogelijk water vasthouden en gebruiken voor het sproeien van hun tuin en het doorspoelen van wc’s. Kostbaar drinkwater zouden we daarvoor niet meer moeten gebruiken, vindt de Vewin al langer. Hannema: ”Ook daarvoor is ruimtelijke ordening nodig.”

Drinkwaterbedrijven voelen het maatschappelijke belang van water. Iedereen gaat ervan uit dat zij het wel regelen. Dat klopt ook vanuit onze historie en betrokkenheid, geeft Hannema aan. “We kennen een wettelijke aansluitplicht. Maar als de kwaliteit van de waterbron wordt aangetast, komt er een moment dat het ons niet meer lukt en wij niet meer in de leveringszekerheid kunnen voorzien. Zeker als de druk op de ondergrond aanhoudt. Dat is een buitengewoon ongemakkelijke discussie, maar die moeten we als watersector wel aangaan. Gegeven het maatschappelijk belang van drinkwater, is het vreemd dat de waterwinning in de verdrukking komt.”

Hannema vertelt dat de Vewin in gesprek is met EZK over aardwarmte. “De toon is nu nog uitnodigend en urgent. Maar het gaat knellen. Zeker als we met onze drinkwatervoorraden nog meer klem komen te zitten.” Toch is de directeur van Vitens optimistisch. “We hebben in het drukke Nederland voor hetere vuren gestaan en zaken opgelost. Niet altijd zonder slag of stoot, maar altijd regelden we het weer. Dat moet nu toch ook lukken?”

Terug naar overzicht