In toenemende mate zien we dat infrabeheerders elkaar nodig hebben om door middel van prijs te sturen op kwalitatieve en noodzakelijke infrastructuur in Nederland. In eigen sectoren (zoals mobiliteit en nutsvoorziening) wordt al gewerkt aan eerlijke beprijzing, maar er ontbreekt nog een gezamenlijke stem. Voor die stem is een gedeeld begrip nodig van de gelaagdheid van eerlijke beprijzing: wat bedoelen we er precies mee, en hoe raakt het verschillende niveaus binnen en buiten de organisatie?
Plenaire presentaties
NGinfra-strateeg Dirk Koppenol begon de sessie met een toelichting waarom eerlijke beprijzing goed past binnen de NGinfra Roadmaps. Door samen te verkennen hoe eerlijke beprijzing te werk gaat, werden kernvragen beantwoord zoals:
- Waar wil je als organisatie eerlijke beprijzing voor inzetten?
- Hoe werkt de huidige beprijzing (beleid), waarom werkt dit niet (meer)?
- Hoe speelt eerlijke beprijzing een rol op verschillende (organisatie)niveaus?
Elisabeth van Opstall (directeur NGinfra) en Vincent de Gooyert (Universitair Hoofddocent Radboud Universiteit) brachten vervolgens verdieping aan met een model dat eerlijke beprijzing benadert als een gelaagd vraagstuk:
- Macroniveau – Waarom?
Op systeemniveau draait eerlijke beprijzing om verdelingsvraagstukken: wie krijgt toegang tot schaarse middelen, ruimte en infrastructuur, en op basis waarvan? Deze laag raakt aan brede welvaart, rechtvaardigheid en maatschappelijke keuzes en vraagt om afstemming tussen publieke waarden, wetgeving zoals CSRD en beleid. - Strategisch niveau – Wat?
Op het niveau van strategie en assetmanagement gaat het om de vertaling van maatschappelijke doelen naar investeringen: wat bouwen of onderhouden we, waar en wanneer? Hier wordt duidelijk hoe eerlijkheid ook samenhangt met langetermijnkeuzes over CAPEX en OPEX en met het verantwoord omgaan met toekomstige risico’s. - Gebruikers- en samenlevingsniveau – Hoe?
Tot slot gaat eerlijke beprijzing ook over hoe prijskeuzes uitwerken voor burgers en bedrijven. Wat betekent dit voor betaalbaarheid, gedrag of ongelijkheid in de praktijk? Deze laag vraagt om heldere communicatie, betrokkenheid van stakeholders en het ontwikkelen van nieuwe businessmodellen.
De boodschap: alleen door deze drie lagen in samenhang te bekijken, kunnen we het ‘waarom’, ‘wat’ en ‘hoe’ van eerlijke beprijzing betekenisvol invullen. Elisabeth en Vincent benadrukten dat het begrip ‘eerlijk’ niet vanzelfsprekend is: het kent verschillende dimensies die allemaal meespelen wanneer we beprijzingsvraagstukken ontwerpen of beoordelen.
Vincent lichtte vier vormen van justice toe, die elk een ander aspect van eerlijkheid raken:
- Distributional justice – Wie krijgt wat? Dit gaat over de verdeling van kosten, baten en toegang tot infrastructuur.
- Procedural justice – Wie mag meedoen? Het draait hier om inclusieve besluitvorming en transparantie in het proces.
- Recognitional justice – Wie wordt gezien en erkend? Hierbij gaat het om het serieus nemen van verschillende perspectieven, kennisvormen en belangen.
- Restorative justice – Hoe herstellen we ongelijkheid of schade? Denk aan compensatie of herverdeling in het systeem.
Deze vormen van rechtvaardigheid helpen om het gesprek over eerlijke beprijzing te verbreden: niet alleen over de uitkomst (prijs), maar ook over het proces, de betrokkenheid en het verleden. In combinatie met het gelaagde model boden ze een rijk kader voor reflectie.
In de casuspresentatie van Joost Bouten en Joost Zweers van partner Vitens werd de abstracte gelaagdheid vertaald naar concrete uitdagingen. Zij schetsten hoe de huidige prijsstructuur onvoldoende ruimte laat om toekomstige assets duurzaam te financieren. Het illustreerde hoe eerlijke beprijzing doorwerkt in interne keuzes én in de relatie met klanten en de samenleving. Vitens liet zien dat verschillende lagen van de organisatie betrokken moeten zijn om tot duurzame prijsstrategieën te komen.
Drie deelsessies
In de deelsessies van deze Roadmapwerksessie deelden de deelnemende infrabeheerders hun eigen ervaringen en worstelingen met het thema.
- Eerlijke beprijzing als sturingsinstrument o.l.v. Elisabeth van Opstall
Hoe kan algemene beprijzing in een context van schaarste bijdragen aan een eerlijke verdeling van infrastructuur?
- Investeringen en netwerkontwikkeling o.l.v. Dirk Koppenol
Wat betekent eerlijke beprijzing voor langetermijn investeringen?
- Gebruik en maatschappelijke impact o.l.v. Loes Nijskens
Hoe beïnvloedt eerlijke beprijzing assetgebruik, gebruikers en de samenleving?
Uitkomsten deelsessies
Een belangrijke opbrengst uit de deelsessies was dat er nog geen eenduidige taal is rondom het thema ‘eerlijke beprijzing’. Hoewel de term uitnodigt tot het maatschappelijke gesprek, bleek in de praktijk dat de interpretaties verschillen tussen sectoren en organisaties. In sommige sectoren is de bekostiging van infrastructuur een passender term.
De deelsessies maakten duidelijk dat het vinden van gedeelde taal – of zelfs een alternatieve term voor eerlijke beprijzing – cruciaal is om tot verdere gezamenlijke stappen te komen. Het vervolgonderzoek naar eerlijke beprijzingsstrategieën zal daarom starten met het verkennen van definities, begripsgebruik en alternatieve benamingen.
De plenaire terugkoppeling onder leiding van Ruth Sloot benadrukte het belang van een cross-sectorale benadering, zeker in een wereld van toenemende schaarste. Eerlijke beprijzing is niet iets nieuws – alle partners werken eraan – maar er is nog veel winst te halen door van elkaar te leren, samen te verkennen en meer gelaagd te denken.
Deze Roadmapwerksessie liet zien dat Eerlijke beprijzing vraagt om meer dan een nieuwe rekensystematiek. Het is een maatschappelijk en organisatorisch vraagstuk dat verbinding vraagt tussen strategie, beleid en praktijk. De eerste cross-sectorale stap is gezet: het gezamenlijke gesprek voeren.
Twee vervolgonderzoeken
Op basis van de plenaire terugkoppeling zet NGinfra dit gesprek voort in twee vervolgonderzoeken:
- Overzicht eerlijke beprijzingsstrategieën en voorbeelden
We brengen bestaande beprijzingsstrategieën en cases in kaart – van de definitie van eerlijke beprijzing/bekostiging en narratief tot concrete toepassingen. Denk aan Europese voorbeelden van maximum verbruik of uitstoot, bekostigings-/beprijzingsinstrumenten of de impact van dynamische tarieven op nutsvoorzieningen. Het doel is een gedeeld begrippenkader én het zichtbaar maken van urgentie en handelingsopties.
- Gemeenschappelijke waarde van kernactiviteiten
Wat zijn de kernactiviteiten van infrabeheerders en hoe vergroten en/of benadrukken we de maatschappelijke waarde ervan? Dit onderzoek richt zich op het formuleren van gedeelde uitgangspunten voor waardebepaling en strategische keuzes, passend bij de brede welvaartsgedachte.
Een aantal deelnemers van de roadmapwerksessie heeft zich bij Ruth Sloot gemeld om de onderzoeksvragen te ontwikkelen. Zij worden door Ruth verder geïnformeerd. Heb je interesse om hier ook over mee te denken? Mail naar ruth.sloot@nginfra.nl.
