Table of Contents
Samenvatting ……………………………………………………………………………………………………. i
Inhoudsopgave ………………………………………………………………………………………………… xi
Lijst van tabellen ……………………………………………………………………………………………. xv
Lijst van figuren ………………………………………………………………………………………….. xviii
Lijst van gebruikte afkortingen ………………………………………………………………………. xx
1. Inleiding …………………………………………………………………………………………………… 1
1.1 De opkomst van prestatiecontracten voor onderhoud ………………………………. 1
1.2 Prestatiecontracten: de verwachte voordelen en nadelen ………………………….. 5
1.3 Opmaat naar de centrale vraagstelling …………………………………………………. 11
1.4 Centrale vraagstelling ………………………………………………………………………… 13
1.5 Opbouw van het boek en leeswijzer …………………………………………………….. 15
2. Onderhoud en uitbesteding ……………………………………………………………………… 17
2.1 Wat is onderhoud? …………………………………………………………………………….. 18
2.2 Onderhoudsvormen …………………………………………………………………………… 20
2.3 Onderhoud als cyclisch proces ……………………………………………………………. 23
2.4 Onderhoud versus aanleg …………………………………………………………………… 26
2.5 Uitbesteding en enkele algemene risico’s …………………………………………….. 28
2.6 Uitbesteding en prestatie-eisen: wat betekent die combinatie? ……………….. 29
2.7 Prestatiemeting en uitbesteding zijn problematisch ……………………………….. 46
3. Theoretische perspectieven ……………………………………………………………………… 51
3.1 Inbedding van de perspectieven: Neo-institutionele economie: ………………. 51
3.2 Transactiekosten benadering ………………………………………………………………. 53
3.2.1 Introductie in de transactiekosten benadering ……………………………………. 53
3.2.2 Assumpties over de eigenschappen van menselijk gedrag ………………….. 56
3.2.3 De kenmerken van transacties …………………………………………………………. 57
3.2.4 Efficiënte beheersstructuren ……………………………………………………………. 59
3.2.5 Aanvulling op de TCE: vertrouwen …………………………………………………. 61
3.2.6 Toepassingsmogelijkheden voor het onderzoek ………………………………… 65
3.3 Agency theorie………………………………………………………………………………….. 66
3.3.1 Introductie in de agency theorie ………………………………………………………. 66
3.3.2 Assumpties over de eigenschappen van menselijk gedrag ………………….. 68
3.3.3 Kenmerken van de principaal-agent relatie ………………………………………. 69
3.3.4 Efficiënte contractvormen ………………………………………………………………. 71
xii Inhoudsopgave
3.3.5 Efficiënte besluitvorming ……………………………………………………………….. 73
3.3.6 Meervoudigheid als complicerende factor ………………………………………… 74
3.3.7 Toepassingsmogelijkheden voor het onderzoek ………………………………… 76
3.4 Prestatiemeetsystemen: de werking en de effecten ………………………………… 77
3.4.1 Introductie in prestatiemeting …………………………………………………………. 79
3.4.2 Functies en positieve effecten van prestatiemeting ……………………………. 83
3.4.3 De perverse effecten van prestatiemeting …………………………………………. 84
3.4.4 Eisen aan individuele indicatoren ……………………………………………………. 93
3.4.5 Voorwaarden voor systeem en proces van prestatiemeting …………………. 95
3.4.6 Monitoring ………………………………………………………………………………….. 100
3.4.7 Toepassingsmogelijkheden voor het onderzoek ………………………………. 101
3.5 Samenvattend: het theoretisch analysekader ……………………………………….. 102
4. Onderzoeksontwerp en inleiding tot de casuïstiek ………………………………….. 105
4.1 Waarom casusonderzoek? ………………………………………………………………… 105
4.2 Kwaliteitscriteria van (casus-)onderzoek ……………………………………………. 106
4.3 Selectie van de casussen …………………………………………………………………… 107
4.4 Casus protocol: de onderzoeksvragen ………………………………………………… 109
4.5 Data collectie en verloop van het veldwerk ………………………………………… 114
4.6 Rijkswaterstaat: een introductie ………………………………………………………… 116
4.7 Highways Agency: een introductie ……………………………………………………. 118
5. Rijkswaterstaat: Model Prestatiebestek Droog ………………………………………. 121
5.1 De opbouw van het prestatiebestek en de aanbesteding ……………………….. 121
5.2 Het object van uitbesteding en de observaties …………………………………….. 122
5.3 De rolverdeling in het onderhoudsproces en de observaties ………………….. 129
5.4 De sturing met de prestatie-eisen en de observaties ……………………………… 132
5.5 De sturing met specifieke prikkels en de observaties …………………………… 141
5.6 De sturing met het betalingsmechanisme en de observaties ………………….. 145
5.7 De beheersing van het prestatiebestek en de observaties ………………………. 148
5.8 Model prestatiebestek: een reflectie op de observaties …………………………. 154
5.8.1 Algemene reflecties ……………………………………………………………………… 154
5.8.2 Reflecties binnen de theoretische perspectieven ………………………………. 155
5.8.3 De lessen uit het prestatiebestek ……………………………………………………. 157
6. Rijkswaterstaat: Pilotcontract Wegenonderhoud …………………………………… 159
6.1 De opbouw van het pilotcontract en de aanbesteding …………………………… 160
6.2 Het object van uitbesteding en de observaties …………………………………….. 161
6.3 De rolverdeling in het onderhoudsproces en de observaties ………………….. 167
6.4 De sturing met de prestatie-eisen en de observaties ……………………………… 176
6.5 De sturing met specifieke prikkels en de observaties …………………………… 183
Inhoudsopgave xiii
6.6 De sturing met het betalingsmechanisme en de observaties ………………….. 186
6.7 De beheersing van het prestatiebestek en de observaties ………………………. 189
6.8 Pilotcontract: een reflectie op de observaties ………………………………………. 196
6.8.1 Algemene reflecties ……………………………………………………………………… 196
6.8.2 Reflecties binnen de theoretische perspectieven ………………………………. 197
6.8.3 De lessen uit het pilotcontract ……………………………………………………….. 199
7. Highways Agency: Managing Agent – Term Maintenance Contractor ……. 203
7.1 De opbouw van het MA-TMC contract en de aanbesteding ………………….. 203
7.2 Het object van uitbesteding en de observaties …………………………………….. 205
7.3 De rolverdeling in het onderhoudsproces en de observaties ………………….. 216
7.4 De sturing met de prestatie-eisen en de observaties ……………………………… 221
7.5 De sturing met specifieke prikkels en de observaties …………………………… 233
7.6 De sturing met het betalingsmechanisme en de observaties ………………….. 239
7.7 De beheersing van het MA-TMC contract en de observaties ………………… 246
7.8 MA-TMC contract: een reflectie op de observaties ……………………………… 251
7.8.1 Algemene reflecties ……………………………………………………………………… 251
7.8.2 Reflecties binnen de theoretische perspectieven ………………………………. 252
7.8.3 De lessen uit de MA-TMC contracten ……………………………………………. 254
8. Highways Agency: Managing Agent Contractor …………………………………….. 257
8.1 De opbouw van het MAC contract en de aanbesteding ………………………… 257
8.2 Het object van uitbesteding en de observaties …………………………………….. 259
8.3 De rolverdeling in het onderhoudsproces en de observaties ………………….. 263
8.4 De sturing met de prestatie-eisen en de observaties ……………………………… 270
8.5 De sturing met specifieke prikkels en de observaties …………………………… 285
8.6 De sturing met het betalingsmechanisme en de observaties ………………….. 295
8.7 De beheersing van het MAC contract en de observaties ………………………. 305
8.8 MAC contract: een reflectie op de observaties ……………………………………. 317
8.8.1 Algemene reflecties ……………………………………………………………………… 317
8.8.2 Reflecties binnen de theoretische perspectieven ………………………………. 318
8.8.3 De lessen uit de MAC contracten ………………………………………………….. 321
9. De casussen: vergelijking en reflectie …………………………………………………….. 323
9.1 Inleiding …………………………………………………………………………………………. 323
9.2 Transactiekosten benadering …………………………………………………………….. 323
9.2.1 Kernprobleem volgens de TCE ……………………………………………………… 324
9.2.2 Vergelijking van strategieën …………………………………………………………. 325
9.2.3 TCE en de meest efficiënte strategie ………………………………………………. 331
9.3 Agency Theorie ………………………………………………………………………………. 333
9.3.1 Kernprobleem bezien vanuit agency theorie ……………………………………. 334
xiv Inhoudsopgave
9.3.2 Vergelijking van strategieën …………………………………………………………. 336
9.3.3 Agency theorie en de meest efficiënte strategie ………………………………. 343
9.4 Prestatiemeting ……………………………………………………………………………….. 346
9.4.1 Kernprobleem bezien vanuit prestatiemeting ………………………………….. 346
9.4.2 Vergelijking van strategieën …………………………………………………………. 350
9.4.3 Prestatiemeting en de meest efficiënte strategie ………………………………. 357
9.5 Een laatste reflectie: Caveat emptor …………………………………………………… 359
10. Beantwoording van de onderzoeksvragen: conclusie en reflectie …………. 361
10.1 Beantwoording van de onderzoeksvragen…………………………………………… 361
10.1.1 Wat is volgens het theoretisch perspectief het kernprobleem? ……….. 363
10.1.2 Welke effecten treden op? ………………………………………………………… 364
10.1.3 Wat zijn de verschillen in strategieën tussen de casussen? ……………. 364
10.1.4 De efficiënte strategie volgens de theoretische perspectieven? ………. 365
10.2 Nadere invulling van de meest adequate strategie ……………………………….. 367
10.3 Reflectie en verder onderzoek …………………………………………………………… 373
10.3.1 Reflectie op de resultaten van het onderzoek ………………………………. 373
10.3.2 Reflectie op het onderzoek ………………………………………………………… 378
10.3.3 Voorstellen voor toekomstig onderzoek ……………………………………… 379
Literatuur …………………………………………………………………………………………………….. 383
Bijlagen ………………………………………………………………………………………………………… 397
Bijlage A Resultaat Quick Scan gevalstudies ……………………………………………….. 397
Bijlage B Rijkswaterstaat – Geraadpleegde experts ……………………………………….. 398
Bijlage C Highways Agency – Interviews en geraadpleegde experts ……………….. 399
Bijlage D Highways Agency – Vragenlijst voor interviews ……………………………. 400
Bijlage E Participatieve observatie ……………………………………………………………… 403
Bijlage F Toetsing van bevindingen in workshops en conferenties …………………. 403
Bijlage G Kenmerken van de contracten – RWS en HA ………………………………… 404
Bijlage H RWS, Model prestatiebestek: rolverdeling ……………………………………. 406
Bijlage I RWS, Pilotcontract: rolverdeling ………………………………………………….. 408
Bijlage J HA, MA-TMC contract: rolverdeling……………………………………………. 410
Bijlage K HA, MAC contract: rolverdeling ………………………………………………….. 413
Summary ……………………………………………………………………………………………………… 417
Curriculum vitae van de onderzoeker …………………………………………………………… 427
NGInfra PhD Thesis Series on Infrastructures ……………………………………………… 429
Abstract
Een belangrijke ontwikkeling in het beheer van civiele infrastructuur is de toenemende mate van uitbesteding van onderhoud. Daarbij is een sterke groei zichtbaar in het gebruik van prestatiecontracten. De verwachtingen van de opdrachtgevers zijn hooggespannen: een kleinere eigen organisatie, betere dienstverlening, met lagere kosten, met meer innovatie en meer flexibiliteit. Maar er zijn ook risico’s verbonden aan het prestatiegestuurd uitbesteden van onderhoud: het gebruik van onjuiste prestatie eisen, strategisch gedrag van de opdrachtnemer en een gebrek aan kennis en kunde bij de opdrachtgever. De vraag voor de opdrachtgevers die het onderhoud van hun infrastructuur willen uitbesteden is: hoe kunnen wij zoveel mogelijk van de verwachte voordelen bereiken en daarbij de verwachte nadelen zoveel mogelijk beperken? Dit boek gaat in op die vraag door te onderzoeken welke strategieën de Engelse Highways Agency en Rijkswaterstaat in Nederland hebben gebruikt bij het uitbesteden van onderhoud van bestaande civiele vervoersinfrastructuur en wat de effecten daarvan zijn. Uit de ervaringen van Rijkswaterstaat en de Highways Agency worden lessen getrokken die van belang zijn voor andere (weg)beheerders die het onderhoud van hun infrastructuur al uitbesteden of overwegen die weg in te slaan.
Roadmap onderwerpen
Veerkrachtig ontwerp en onderhoud