Infrabeheerders zijn altijd bezig hun organisatie voor te bereiden op lange termijn ontwikkelingen. De NGinfra partners deelden in het themacenter Toekomst Verkennen trends en wereldbeelden van de organisaties en maakten inzichtelijk hoe die overeenkomen en verschillen en waar kansen zijn voor synergie. Uiteindelijk wil NGinfra gezamenlijk, alsof je samen één infrabedrijf bent, acteren op veranderingen in de samenleving.
Drietrapsmethode
Het themacenter paste een drietrapsmethode toe, waarbij in drie stappen van buiten naar binnen werd gekeken.
Stap 1: identificeren van trends en bepalen van onzekerheid en impact
Het themacenter analyseerde trends aan de hand van de PESTELD categorieën: Politiek, Economisch, Sociologisch, Technologisch, Ecologisch, Legal (juridisch) en Demografisch. De trends werden geplot in een matrix en zo werd inzichtelijk hoe zeker of onzeker het is dat een trend doorzet in een bepaalde richting en hoe groot of klein de verwachte impact is. Zo bepaalde het themacenter welke trends de meeste aandacht verdienen.
Stap 2: vergelijking van verschillende wereldbeelden
Wereldbeelden beschrijven mogelijke varianten van de toekomst, op basis van huidige ontwikkelingen. Wereldbeelden zijn zelden 100 procent goed en hebben vooral tot doel organisaties zich voor te laten bereiden op verschillende toekomsten. Het themacenter zocht bovendien naar samenhang tussen trends en wereldbeelden. Als die er is, geeft dat een meer compleet toekomstbeeld. De vergelijking van trends en wereldbeelden gaf de TC-leden inzicht in gedeelde toekomstverwachtingen.
Stap 3: analyse van innovaties
In deze stap analyseerden de NGinfra partners welke innovaties gekoppeld zijn aan de trends en wereldbeelden. Over het algemeen kiezen infrabeheerders voor bepaalde innovaties met het oog op bepaalde trends die leiden tot een bepaald wereldbeeld.
Het themacenter deed zijn onderzoek tijdens de coronapandemie. Op dat moment was de impact van de coronapandemie nog niet duidelijk en was het nog te vroeg om te bepalen of corona ook impact heeft op lange termijn. De infrapartners zien wel dat de pandemie bepaalde trends versnelt of juist vertraagt.
Trends
Het themacenter constateert dat de politieke trend van een terugtrekkende overheid zich minder lijkt door te zetten. Het idee van de burger die zichzelf redt en die zelf van alles regelt, blijkt niet in alle situaties haalbaar. Er zijn groepen die afhaken bij de verdergaande digitalisering van overheidsdiensten. Daarnaast groeit de roep om meer centrale regie bij de aanpak van grote vraagstukken, zoals klimaatverandering en woningbouw.
Op economisch gebied herkennen alle NGinfra partners de groeiende krapte op de arbeidsmarkt. Allemaal hebben ze mensen nodig en die zijn moeilijk te vinden en te behouden. Er wordt geworven in het buitenland en infrapartijen werken steeds meer samen bij personeelsbeleid.
Op sociaal-maatschappelijk gebied zien de meeste NGinfra partners de steeds sterkere individualisering als de grote trend. Solidariteit lijkt af te brokkelen en mensen komen vooral voor zichzelf op. Deze trend heeft ook gevolgen voor het behoud van personeel; mensen gaan daar werken waar ze de meeste kansen voor zichzelf zien.
IT-ontwikkelingen worden unaniem genoemd als grote trend op technologisch gebied. Er worden steeds meer data geproduceerd en benut. Infrabeheerders zullen steeds meer op basis van data onderhoud kunnen plannen en gebruik van infra beïnvloeden. Ook kunnen werkprocessen veranderen; denk bijvoorbeeld aan blockchain, maar ook aan de digital twin die inzichtelijk maakt hoe de infra erbij staat zonder dat je ernaartoe hoeft. Een tweede grote technologische trend is de energietransitie. Er is toenemende interesse in duurzame energiebronnen zoals zon en wind en er is sterke ontwikkeling in nieuwe technologie voor opwek, transport, opslag en toepassing van nieuwe energiebronnen. De NGinfra partners zien dat dit gevolgen heeft voor het gebruik van infrastructuren, zeker als het gaat over mobiliteit.
Wanneer het gaat over ecologie noemen alle partners de klimaatverandering. Extremen in het weer, lange perioden van droogte, zeespiegelstijging; alle infrabeheerders hebben de opdracht zich hierop voor te bereiden en ervoor te zorgen dat we veilig blijven achter onze dijken en dat de watervoorziening, waterkwaliteit en begaanbaarheid van land en water intact blijven. Daarbij komt de vraag hoe de organisaties zélf zich moeten aanpassen om de eigen impact op het klimaat te verminderen. Een andere trend die past onder de noemer ‘ecologie’ is het groeiende belang dat mensen hechten aan een gezond leefklimaat. Slechte luchtkwaliteit wordt steeds minder geaccepteerd.
Wanneer de NGinfra partners juridische trends benoemen, springt de Omgevingswet eruit. Die beoogt decentralisatie van besluitvorming over ontwikkeling en beheer van de leefomgeving. Voor de NGinfra partners kan dit in de praktijk betekenen dat zij te maken krijgen met een diversiteit aan normen voor geluid, luchtkwaliteit etc. in verschillende gebieden in ons land.
Op het gebied van demografie tenslotte noemen de NGinfra partners de groei van de wereldbevolking en de vergrijzing van de Nederlandse samenleving. Het CBS verwacht een groei van de bevolking van 17.3 naar 18,5 miljoen inwoners in 2050. Immigratie is een belangrijke groeifactor.
Kans en impact
Themacenter Toekomst Verkennen plotte vervolgens de genoemde trends in een Kans-impact matrix. Dat leverde drie trends op waarvan de NGinfra partners vrijwel zeker weten dat ze zullen doorzetten en die bovendien grote, organisatie overstijgende, impact hebben: IT ontwikkelingen, energietransitie en klimaatverandering. De strategen van de organisaties namen hun inzichten in trends mee bij de ontwikkeling van wereldbeelden. Overigens merkt het themacenter op dat het van belang is om ook trends in de gaten te houden die minder zeker zijn, maar met grote impact. Bijvoorbeeld de trend dat de samenleving meer regie neerlegt bij de overheid.
Wereldbeelden
Wereldbeelden kun je op verschillende manieren ontwikkelen en de NGinfra partners hanteren dan ook niet allemaal dezelfde methode. Schiphol werkt niet expliciet met wereldbeelden, maar heeft drie pijlers voor de toekomst geformuleerd, die zijn gebaseerd op trends. Alliander, Havenbedrijf Rotterdam, ProRail en Rijkswaterstaat presenteren hun wereldbeelden aan de hand van een assenstelsel, waarin telkens twee trends tegen elkaar worden afgezet. Vitens gebruikt, naar het voorbeeld van het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) een mengpaneel, waarin verschillende trends meer of minder invloed hebben in het wereldbeeld. (Zie NGinfraMagazine november 2019 elders op deze website).
In de vergelijking van wereldbeelden valt op dat die per organisatie sterk zijn toegespitst op de markt en omgeving waarin de organisatie opereert. Overeenkomsten zijn er uiteraard ook. Zo maakten de NGinfra partners bij het opstellen van de wereldbeelden onderscheid tussen een meer op het collectief gerichte of juist meer op het individu gerichte samenleving. Voor Vitens is dat bijvoorbeeld bepalend voor de wijze van omgaan met klantgroepen. Ook is voor verscheidene infrabeheerders van belang wie de sturende actoren zijn in de samenleving. Hoeveel invloed heeft Europa, de rijksoverheid, decentrale overheden en hoe bepalend zijn burgerinitiatieven? Zo zet Rijkswaterstaat in één van zijn assenstelsels sturende dominantie van overheid en grote bedrijven af tegen samenwerkende groepen van burgers en sociale mediagroepen.
Het zal niet verbazen dat alle zes NGinfra partners duurzaamheid en/of energietransitie beschouwen als een factor van invloed op de toekomstige samenleving. Havenbedrijf Rotterdam kijkt naar de snelheid van de wereldwijde energietransitie; Vitens kijkt naar circulariteit van systemen en onderscheidt smalle en brede circulariteit. De meest extreme vorm van smalle circulariteit is toiletwater weer geschikt maken als drinkwater. Brede circulariteit omvat alle processen waarin water door het ‘systeem aarde’ circuleert. Rijkswaterstaat zet ‘het omgaan van de samenleving met welvaart en duurzaamheid’ af tegen ‘het gebruik van natuurlijke en maatschappelijke hulpbronnen’. Havenbedrijf Rotterdam en Schiphol zien de mate van groei van de wereldhandel en economie als bepalende factoren voor organisatieontwikkeling.
Innovatie
Na het opstellen van de wereldbeelden – mogelijke toekomsten – kiezen de organisaties strategieën en innovaties om de organisatie zelf én de infrastructuur daarop voor te bereiden. De NGinfra partners ontdekten drie innovatiethema’s waarop ze synergie kunnen ontwikkelen: ICT ondersteunende innovatie, energietransitie en intensivering van samenwerking met andere beheerders en stakeholders. Bij ICT ondersteunend gaat het dan om het verder digitaliseren van systemen, data-analyse en het ontwikkelen van sensortechnologie. Het innovatiethema energie wordt op verschillende manieren aangevlogen. Overkoepelend is de wens dat alle infrabeheerders de ambitie hebben om de energietransitie in Nederland te faciliteren, op wat voor manier dan ook. Het innovatiethema om samenwerking te intensiveren is met name gerelateerd aan de Omgevingswet.
Er is naast deze drie innovatiethema’s die NGinfra-breed gedeeld worden, ook een aantal thema’s waarop enkele partners synergie en samenwerking kunnen zoeken. Het gaat dan bijvoorbeeld om logistieke innovaties die voor Havenbedrijf Rotterdam, ProRail en Schiphol relevant kunnen zijn. Instandhouding van infrastructuur staat hoog op de agenda van Alliander, Rijkswaterstaat en Vitens. En Schiphol, Alliander en Vitens delen het thema ‘verbetering klantprocessen’ op de innovatieagenda.
Tenslotte identificeerde het themacenter Toekomst Verkennen enkele innovatiethema’s die mogelijk kansen bieden voor synergie en het onderzoeken waard zijn. Innovaties die leefomgeving en duurzaamheid aan elkaar koppelen zijn relevant voor allemaal, maar de aanvliegroutes lopen nogal uiteen. Zo is Rijkswaterstaat bezig met duurzame gebiedsontwikkeling, wil ProRail innoveren op materiaalgebruik dat de uitstoot van CO2 vermindert en is Schiphol bezig met bio-kerosine en synthetische brandstoffen voor een duurzamer luchtvaart.
Het themacenter Toekomst Verkennen noemt de vergelijking van trends, wereldbeelden en innovatieagenda’s een heel waardevolle exercitie om te kijken in welke richting de samenleving zich beweegt en hoe je hier gezamenlijk op kunt acteren. Het aan elkaar koppelen van innovatieagenda’s zou een mooie stap zijn om samen meer impact te maken naar de samenleving van de toekomst.
Klik hier voor een link naar het volledige rapport
